De weigering om de gsm te ontgrendelen bestraft: het zwijgrecht strafbaar gesteld?

Het verbod op zelfincriminatie bepaalt dat iemand niet kan worden verplicht zichzelf te beschuldigen door gedwongen tegen zichzelf te getuigen of een bekentenis af te leggen. Dit verbod vloeit voort uit het vermoeden van onschuld en waarborgt voor iedereen het recht op een eerlijk proces.

Zo biedt het zwijgrecht immuniteit tegen ongeoorloofde druk vanwege de overheid, en verplicht het de overheid zich te beroepen op materieel bewijs dat niet afhankelijk is van de vrije wil van de verdachte. Het is niet toegestaan om een verdachte te verplichten mee te werken aan de bewijsvoering tegen zichzelf wanneer dat bewijs enkel kan worden verzameld met zijn of haar actieve hulp.

Het Wetboek van Strafvordering voorziet evenwel in de mogelijkheid om bepaalde personen te bestraffen wanneer zij weigeren mee te helpen aan een zoektocht in een informaticasysteem door het zelf te bedienen, waarbij deze personen eigenhandig een toegangscode moeten ingeven in dat systeem. Dit bevel kan echter niet worden gegeven aan de verdachte zelf of aan zijn familieleden.

De situatie waarbij een verdachte zelf weigert de pincode of het wachtwoord van een digitaal toestel te geven aan de onderzoeksinstanties om hen toegang te verlenen hiertoe, is minder duidelijk geregeld.

Hierdoor kan men zich de vraag stellen wat voorrang krijgt: het zwijgrecht van de verdachte of het bevel van de onderzoeksinstanties om hen de toegangscode van de gsm of laptop te vertellen.

In een arrest van 4 februari 2020 stelde het Hof van Cassatie paal en perk aan de discussie.

Het Hof oordeelde dat het voor de verdachte van een misdrijf strafbaar is te weigeren de toegangscode van een gsm, laptop of ander digitaal toestel te geven. Hiervoor is wel vereist dat de verdachte deze toegangscode kent en dat het toestel door de onderzoekers reeds werd opgespoord zonder dwang uit te oefenen t.o.v. de verdachte. Het arrest stelt dat het ook mogelijk is om familieleden te bestraffen voor het niet geven van de code hoewel zij deze kennen.

“Het dwingen van een verdachte om iets te zeggen op straffe van gevangenisstraf, ook al is het maar een ‘sleutel’ tot hard bewijs, komt nochtans hoe men het ook draait of keert, neer op het verplicht moeten prijsgeven van iets wat enkel bestaat in gedachten.” – Joachim Meese

Bij het strafbaar stellen van de weigering om een pincode of een wachtwoord mee te delen, gaat het niet om bepaalde dwang om materiële bewijsmiddelen te verzamelen, maar om dwang op de verdachte om hem of haar iets te doen zeggen.

Dit lijkt lijnrecht in te gaan tegen het recht van een verdachte om niet te worden gedwongen tegen zichzelf te getuigen. Het zwijgrecht staat door deze recente rechtspraak op de helling, waarbij we mogen verwachten dat ook het Europees Hof voor de Rechten van De Mens zich vroeg of laat zal moeten uitspreken over deze kwestie.